|
Medeniyetlerin Gözdesi Ters
Laleler
Anadolu sahip olduğu
doğal zenginliklerle binlerce yıldan beri yüzlerce medeniyete ev
sahipliği yapmıştır. Bu doğal zenginliğin içerisinde yer alan
Fritillaria’lar, farklı medeniyetler tarafından
farklı hikayelere konu olmuşlardır.Çiçeklerin baş aşağı durması
ve tepallerin kenarlarından damlayan nektarların göz yaşlarına
benzemesi nedeni ile Hristiyan aleminde İsa’nın çarmıha
gerilişinden üzüntü duyan ve başını önüne eğip ağlayan bir
kadına benzetilerek kutsal sayılmıştır.İran’da
bitkinin” Meryemana’nın gözyaşları” Türkiye’de”Ağlayan
Gelin’olarak tanınması bu yüzdendir.Ters lale, geçmişte Hakkari
bölgesinde yaşayan Asuriler tarafından da kutsal sayılırmış.
Diğer bir rivayete Osmanlı döneminde rastlamaktayız. Mimar Sinan’ın
‘ustalık eserim’ dediği Selimiye Camii yapılırken, inşaatın
yapılacağı arsada bir de lale bahçesi bulunuyormuş.Bu lale
bahçesinin sahibi, ters ve aksi kadın, bahçeyi satmaya bir türlü
razı olmamış.Uzun uğraşlar sonucunda ikna olmuş ama camiye
lalelerini hatırlatan bir sembol koymalarını şart koşmuş. Mimar
Sinan da ince zekasıyla,kadının tersliğine bir gönderme yaparak
bir ters laleyi sütunlardan birine işlemiş.
Fritillaria cinsi, Halk arasında yöresel olarak;Kral
Tacı,Ters Lale, Ters Kupa Çiçeği,Tönbek”, ”Mungur, Galır,
Şahtuğu, Dağ Lalesi, Guleşılır ve Dukuk Çiçeği olarak bilinir.
Latince’de çiçeklerinin satranç tahtası desenli olmasından dolayı,
zar atmaya mahsus damalı kupa anlamına gelen “Fritullus”
kelimesinden esinlenerek isimlendirilen Fritillaria
cinsi,Tek çenekliler (Monocotyledoneae) sınıfındaki yumurtalığı
üst durumlu tek çenekliler (Hypogynousmonocotyledon)grubunda
Zambaklar (Liliales) takımında, Zambakgiller (Liliaceae)
familyasıda yer alır(Tosun,1973;Baytop,1983).
Fritillaria’lar Dünya üzerinde 7 subgenera 2 section
ve 165 takson ile temsil edilmektedir. Ancak bu türlerin çoğu
Avrupa ve Asya’da bir kısmı Kuzey Amerika’da ve biri (F.
Oranensis) Kuzey Afrika’da bulunur. Türkiye’de çok geniş bir
yayılış alanı gösteren Fritillaria cinsine ait 41 takson
bulunmakta olup bunun 19 tanesi Türkiye endemiğidir(Tekşen ve
Aytaç,2011)
Fritillaria cinsine ait türler kalker kayalıklar,
taşlık alanlar, tarla içi, tarla kenarları, taşlı tarlalar,
çayırlık alanlar, sulu çayırlar, yol kenarları,
PinusL.,JuniperusL., Cedrus Link ormanları, dökülücü Quercus L.
ormanları, orman açıklıkları, Quercus coccifera L. makilikleri,
çalılıklar, dağlık step, Umbelliferae ve AstragalusL.stepleri,
serpantin alanlar, denize yakın kayalık ve kumlu alanlar, karın
yeni kalktığı yerler, gevşek yamaçlar gibi çok farklı
habitatlarda bulunabildiği gibi benzer kültür alanlarına da çok
iyi bir şekilde adapte olur.Deniz seviyesinden 3035 m’lere kadar
yayılış gösterir.
Çiçeklenme zamanı Şubat ve
Temmuz ayları arasındadır.
Fritillaria
türlerinin soğanları ince bir tunika içerir. Böylece yaz
aylarındaki aşırı kuraklığa karşı bir savunma mekanizması
geliştirmiştir. Yaz kuraklığı başlamadan önce çiçeklenme ve
tohum verme periyodunu tamamlar.
Fritillaria
soğanları ilkbahar mevsiminde kısa bir süre içerisinde besin
maddesi depolar ve kış mevsimlerini nemli, yaz mevsimlerini de
kuru olarak geçirir.
Fritillaria’nın
bazı türleri Avrupa ve Amerika’da çok eski yıllardan beri
bilinmekte ve yetiştirilmektedir. Avrupa ve Amerika’da genel
olarak bordürlerde ve kaya bahçelerinde, ağaç ve çalı altlarına
dikilerek yer örtücüler gibi, bazı türleri ise saksı bitkisi
olarak kullanılmaktadır.
Türkiye’deki Fritillaria türleri morfolojik
özellikler bakımından geniş bir yelpazeye sahiptirler. Bitki
boyları 5 cm’ den 1,5 m’ye kadar değişkenlik gösterdiği gibi
çiçek rengi pembe, sarı, turuncu, kırmızı, mor ve sarı mor karışımı bir
renk kompozisyonuna sahiptirler. Türlerin ortak noktaları ise
çiçeklerinin aşağıya doğru bakması ve mahçup bir duruşa sahip
olmalarıdır.
Son yıllarda lalenin ülkemizde peyzaj planlama çalışmalarında
kullanımının artması, süs bitkisi potansiyeli yüksek olan ters
lale türlerinin de peyzaj planlama çalışmalarında kullanımı
gündeme gelmeye başlamıştır. |
